انواع تقسیم‌بندی شرکت‌ها بر اساس قانون تجارت ایران
در ایران، قانون تجارت، مصوب سال ۱۳۱۱ با اصلاحات بعدی، چارچوب اصلی فعالیت‌های تجاری و از جمله، ثبت و فعالیت شرکت‌ها را تعیین می‌کند. این قانون، انواع مختلفی از شرکت‌ها را بر اساس اهداف، مسئولیت شرکا، و نحوه اداره، دسته‌بندی کرده است. شناخت این دسته‌بندی‌ها برای هر فعال اقتصادی، کارآفرین، و حتی دانشجوی حقوق ضروری است. در ادامه به معرفی و توضیح انواع شرکت‌ها بر اساس قانون تجارت ایران می‌پردازیم:
الف) شرکت‌های تجاری
قانون تجارت ایران، هفت نوع شرکت تجاری را به رسمیت می‌شناسد که هدف اصلی از تشکیل آن‌ها کسب سود و تقسیم آن بین شرکاست:
- شرکت سهامی (مواد ۲۱ تا ۹۳ قانون تجارت):این شرکت، مهم‌ترین و رایج‌ترین نوع شرکت تجاری است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام (سهامداران) محدود به مبلغ اسمی سهام آنهاست. حتی اگر شرکت ورشکست شود، طلبکاران نمی‌توانند به اموال شخصی سهامداران دسترسی پیدا کنند.
- شرکت سهامی عام: شرکتی است که قسمتی از سرمایه آن از طریق فروش سهام به عموم مردم تامین می‌شود. این شرکت‌ها معمولاً برای پروژه‌های بزرگ و نیاز به سرمایه‌های کلان تاسیس می‌شوند و سهام آن‌ها در بورس اوراق بهادار قابل معامله است. حداقل سرمایه برای تاسیس شرکت سهامی عام، پنج میلیون ریال است.
- شرکت سهامی خاص: شرکتی است که تمام سرمایه آن در هنگام تاسیس منحصراً توسط مؤسسین تامین می‌شود و حق انتشار و فروش سهام به عموم را ندارند. حداقل سرمایه برای تاسیس شرکت سهامی خاص، یک میلیون ریال است.
- شرکت با مسئولیت محدود (مواد ۹۴ تا ۱۱۵ قانون تجارت):این شرکت بین دو یا چند نفر برای امور تجاری تشکیل می‌شود. مسئولیت شرکا، فقط تا میزان سرمایه‌ای است که وارد شرکت کرده‌اند و نه بیشتر. در این شرکت، سرمایه به سهام تقسیم نمی‌شود، بلکه هر شریک دارای سهم‌الشرکه است. نام شرکا در نام شرکت الزامی نیست و نقل و انتقال سهم‌الشرکه باید با رضایت اکثریت شرکا صورت گیرد.
- شرکت تضامنی (مواد ۱۱۶ تا ۱۲۵ قانون تجارت):شرکتی است که بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می‌شود. این بدان معناست که اگر دارایی شرکت برای پرداخت بدهی‌ها کافی نباشد، هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام بدهی‌های شرکت هستند، حتی اگر بدهی از سهم‌الشرکه آن‌ها بیشتر باشد. این نوع شرکت معمولاً بر پایه اعتماد متقابل بین شرکا بنا شده و نام حداقل یکی از شرکا باید در اسم شرکت قید شود.
- شرکت مختلط غیر سهامی (مواد ۱۶۲ تا ۱۷۹ قانون تجارت):این شرکت بین یک یا چند شریک تضامنی و یک یا چند شریک با مسئولیت محدود تشکیل می‌شود. شرکای تضامنی مسئول کلیه قروض و تعهدات شرکت هستند و شرکای با مسئولیت محدود، مسئولیتشان فقط به میزان سرمایه‌ای است که در شرکت گذاشته‌اند. نام شرکت نباید شامل اسم شریک با مسئولیت محدود باشد.
- شرکت مختلط سهامی (مواد ۱۸۰ تا ۱۸۸ قانون تجارت):این شرکت نیز بین یک یا چند شریک تضامنی و یک یا چند شریک سهامی تشکیل می‌شود. شرکای تضامنی مسئولیت نامحدود دارند، در حالی که مسئولیت شرکای سهامی محدود به میزان سرمایه آنهاست. سهام این شرکت می‌تواند قابل معامله در بورس باشد.
- شرکت نسبی (مواد ۱۸۹ تا ۱۹۵ قانون تجارت):شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجاری تشکیل شده و مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سهم‌الشرکه خود در شرکت است. یعنی اگر شرکت ورشکست شود، هر شریک فقط به میزان سهم خود مسئول پرداخت بدهی‌هاست. نام شرکت باید شامل عبارت “شرکت نسبی” و حداقل اسم یکی از شرکا باشد.
- شرکت تعاونی تولید و مصرف (مواد ۱۹۵ تا ۱۹۸ قانون تجارت):این شرکت‌ها برای رفع احتیاجات مشترک شرکا از طریق همکاری و همیاری تشکیل می‌شوند. مسئولیت شرکا در این شرکت‌ها معمولاً محدود به میزان سهم‌الالشرکه است. این شرکت‌ها دارای قواعد خاصی هستند که در قانون تجارت و قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۷۰ نیز به تفصیل آمده است.
ب) موسسات غیرتجاری
علاوه بر شرکت‌های تجاری، قانون تجارت از مؤسسات غیرتجاری نیز نام می‌برد (مواد ۵۸۴ تا ۵۸۹ قانون تجارت). هدف اصلی این مؤسسات، کسب سود و منفعت تجاری نیست، بلکه برای مقاصد غیرانتفاعی مانند امور علمی، ادبی، خیریه، آموزشی، بهداشتی و یا برای انجام امور بازرگانی بدون هدف تقسیم سود (مثل اتاق بازرگانی) تاسیس می‌شوند.
انواع موسسات غیرتجاری:
- موسسات غیرانتفاعی: موسساتی که هدفشان کسب و تقسیم سود بین اعضا نیست و منافع حاصله صرف اهداف موسسه می‌شود. (مانند انجمن‌های علمی، خیریه‌ها)
- موسسات انتفاعی: موسساتی که هدفشان کسب درآمد است، اما این درآمد بین اعضا تقسیم نمی‌شود و صرف هزینه‌های جاری و توسعه فعالیت‌ها می‌شود. (مانند مدارس غیرانتفاعی، بیمارستان‌های خصوصی)
جمع‌بندی
شناخت دقیق انواع شرکت‌ها بر اساس قانون تجارت ایران، از اهمیت بالایی برخوردار است. انتخاب نوع شرکت، به طور مستقیم بر میزان مسئولیت شرکا، نحوه تامین سرمایه، شیوه اداره، و فرآیندهای مالیاتی و قانونی شرکت تأثیر می‌گذارد. بنابراین، پیش از اقدام به ثبت شرکت، مشورت با کارشناسان حقوقی و مالی برای انتخاب مناسب‌ترین ساختار شرکتی، ضروری است.
آیا مایلید در مورد جزئیات حقوقی یا مالی هر یک از این انواع شرکت‌ها بیشتر بدانید؟