کلاهبرداری چیست؟ 25 مورد رایج از مصادیق جرم کلاهبرداری (راهنمای جامع همیار بیمه)
آیا تا به حال این سوال برایتان پیش آمده که کلاهبرداری دقیقاً چیست و چه کارهایی مصداق آن محسوب می‌شوند؟ در دنیای امروز، روش‌های فریب و تقلب آن‌قدر متنوع شده‌اند که گاهی اوقات تشخیص یک کلاهبرداری واقعی از یک بدعهدی ساده دشوار می‌شود. شناخت مصادیق جرم کلاهبرداری نه تنها به شما کمک می‌کند تا از افتادن در دام فریب‌کاران جلوگیری کنید، بلکه در صورت وقوع، راه را برای احقاق حقوق‌تان هموار می‌سازد.
در این مقاله از همیار بیمه، به تفصیل به 25 مورد رایج و مهم از جرایمی می‌پردازیم که می‌توانند تحت عنوان جرم کلاهبرداری قرار گیرند. اما پیش از آن، لازم است ابتدا با تعریف قانونی این جرم آشنا شویم.
تعریف قانونی جرم کلاهبرداری
جرم کلاهبرداری در ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری تعریف شده است. بر اساس این ماده:
“هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها یا مؤسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیشامدهای غیرواقع بترساند و یا اسم و عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور1 و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصاحساب و امثال آنها را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد،2 کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی3 معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می‌شود.”
عناصر تشکیل‌دهنده جرم کلاهبرداری:
با توجه به تعریف فوق، برای تحقق جرم کلاهبرداری، وجود 3 رکن اساسی ضروری است:
- استفاده از وسایل متقلبانه: این رکن، مهم‌ترین و متمایزترین ویژگی کلاهبرداری است. کلاهبردار باید با استفاده از حیله و تقلب، نمایش یک وضعیت غیرواقعی یا القای ترس و امید واهی، قربانی را فریب دهد. صرف دروغگویی، بدون به‌کارگیری وسایل متقلبانه، کلاهبرداری محسوب نمی‌شود.
- فریب خوردن قربانی و اقدام به تسلیم مال: قربانی باید در نتیجه فریب کلاهبردار، مال یا سند خود را با رضایت ظاهری (اما در واقع فریب‌خورده) به کلاهبردار تسلیم کند.
- بردن مال دیگری: در نهایت، کلاهبردار باید از طریق این فرایند فریب، مال دیگری را به تصرف خود درآورد.
25 مورد رایج از مصادیق جرم کلاهبرداری:
با توجه به تعریف بالا، طیف وسیعی از اعمال می‌توانند مصداق کلاهبرداری باشند. در ادامه به 25 مورد از رایج‌ترین و مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
- فروش مال غیر: شخص بدون داشتن مالکیت یا اذن مالک، اقدام به فروش مال دیگری (مثلاً ملک، خودرو، زمین و…) می‌کند و پول آن را از خریدار دریافت می‌کند. این رایج‌ترین نوع کلاهبرداری است.
- معامله صوری: تنظیم قراردادهای خرید و فروش یا اجاره صوری برای فرار از دین یا توقیف اموال.
- ارائه سند مجعول: استفاده از سند، گواهی، چک یا هر مدرک جعلی برای فریب دادن افراد و بردن مال آنها.
- معرفی خود به عنوان وکیل، نماینده یا مأمور دولتی/قضایی: در حالی که فرد هیچ سمت قانونی ندارد، برای بردن مال افراد از این عنوان استفاده می‌کند.
- کلاهبرداری در بورس و بازارهای مالی: وعده سودهای غیرواقعی و نجومی در سرمایه‌گذاری‌های بورسی یا ارزهای دیجیتال و جذب سرمایه افراد، سپس ناپدید شدن.
- کلاهبرداری از طریق پیش‌فروش: پیش‌فروش واحدهای آپارتمانی یا خودرویی که اصلاً وجود ندارند یا تعداد آنها کمتر از تعهدات است.
- تبلیغات دروغین و فریبنده: استفاده از تبلیغات اغراق‌آمیز و خلاف واقع برای فروش محصولات یا خدمات بی‌کیفیت یا گران‌قیمت.
- کلاهبرداری از طریق استخدام: دریافت مبالغی تحت عنوان هزینه مصاحبه، آموزش یا تشکیل پرونده برای استخدام در مشاغل واهی.
- کلاهبرداری در پوشش خیریه: جمع‌آوری کمک‌های مردمی به نام موسسات خیریه دروغین یا با هدف سوءاستفاده شخصی.
- کلاهبرداری از طریق قرعه‌کشی‌های دروغین: اطلاع‌رسانی به افراد مبنی بر برنده شدن در قرعه‌کشی‌های بزرگ و درخواست واریز مبلغی تحت عنوان مالیات، هزینه ارسال و… برای دریافت جایزه موهوم.
- کلاهبرداری از طریق پیامک‌های جعلی: ارسال پیامک‌های فیشینگ با مضامین واریز سود سهام عدالت، قطع یارانه، ابلاغیه قضایی و درخواست کلیک بر روی لینک‌های مخرب برای سرقت اطلاعات بانکی.
- کلاهبرداری از طریق تماس‌های تلفنی: تماس با افراد و معرفی خود به عنوان مامور بانکی، شرکت بیمه، اپراتور تلفن همراه و درخواست اطلاعات کارت بانکی یا رمز دوم.
- کلاهبرداری از طریق سوءاستفاده از هویت: استفاده از اطلاعات هویتی و مدارک دیگران برای افتتاح حساب، دریافت وام یا انجام معاملات به نام آنها.
- فروش مال مرهونه یا در رهن بدون اطلاع: فروش مالی که در رهن بانک یا شخص دیگری است، بدون اطلاع خریدار یا فک رهن آن.
- تحصیل گواهی خلاف واقع: دریافت گواهی‌های دروغین (پزشکی، تحصیلی، عدم سوءپیشینه و…) برای فریب سازمان‌ها یا افراد و کسب امتیازات نامشروع.
- فروش ملک دارای عیب پنهان: فروش ملکی که دارای عیب اساسی و پنهانی است و فروشنده از آن آگاه است اما خریدار را مطلع نمی‌سازد.
- کلاهبرداری اینترنتی (فیشینگ): ایجاد صفحات پرداخت جعلی شبیه به درگاه‌های بانکی برای سرقت اطلاعات کارت‌های بانکی.
- کلاهبرداری از طریق سایت‌های همسریابی یا دوستیابی: فریب افراد با وعده ازدواج یا رابطه عاطفی و سپس اخاذی مالی.
- کلاهبرداری با وعده ویزا و مهاجرت: ادعای اخذ ویزا یا اقامت در کشورهای خارجی و دریافت مبالغ هنگفت، در حالی که هیچ اقدام واقعی صورت نمی‌گیرد.
- تبدیل مال موضوع رهن به مال دیگر: کسی که مالی را نزد او رهن گذاشته‌اند، به جای مال مرهونه، مال دیگری به راهن بدهد یا در رهن قرار دهد.
- استفاده از چک بلامحل به عنوان وسیله متقلبانه: اگرچه صرف صدور چک بلامحل جرم خاص خود را دارد، اما اگر با توسل به حیله و تقلب و با هدف بردن مال دیگری صورت گیرد، می‌تواند مصداق کلاهبرداری باشد.
- مانورهای متقلبانه برای اخذ تسهیلات بانکی: ارائه اسناد یا وثیقه‌های جعلی یا فریب بانک در مورد وضعیت مالی برای دریافت وام یا تسهیلات.
- کلاهبرداری از طریق شرکت‌های هرمی/بازاریابی شبکه‌ای جعلی: وعده سودهای تصاعدی و غیرواقعی برای جذب سرمایه و عضوگیری، در حالی که اساساً طرح بر مبنای فریب است.
- سوءاستفاده از ناتوانی ذهنی یا جسمی: فریب دادن افراد مسن، بیماران، یا افراد دارای معلولیت ذهنی برای بردن اموال آنها.
- جعل عنوان یا امضای اشخاص معتبر: استفاده از نام یا امضای افراد سرشناس، مقامات یا شرکت‌های معتبر برای فریب افراد و انجام معاملات مالی.
راهکارهای پیشگیری از کلاهبرداری:
- همواره تحقیق کنید: قبل از هرگونه معامله یا سرمایه‌گذاری، در مورد طرف مقابل، شرکت، یا طرح پیشنهادی به دقت تحقیق کنید.
- اسناد و مدارک را بررسی کنید: اصالت اسناد و مدارک را توسط مراجع ذی‌صلاح بررسی کنید.
- عجله نکنید: فریب‌کاران معمولاً شما را تحت فشار قرار می‌دهند تا سریع تصمیم بگیرید. هرگز عجله نکنید و زمان کافی برای بررسی و مشورت بگذارید.
- مراقب اطلاعات شخصی باشید: اطلاعات بانکی، رمز عبور، کد ملی و سایر اطلاعات حساس خود را به هیچ کس ندهید.
- به وعده‌های غیرواقعی شک کنید: هر پیشنهاد “یک شبه پولدار شدن” یا سودهای بسیار بالا، مشکوک است.
- از مشاوران حقوقی کمک بگیرید: در معاملات بزرگ و مهم، حتماً از وکیل یا مشاور حقوقی معتمد کمک بگیرید.
- بیمه را فراموش نکنید: بیمه‌های مختلف می‌توانند بخشی از ضررهای ناشی از کلاهبرداری‌های خاص را پوشش دهند. همیار بیمه می‌تواند در زمینه انواع بیمه‌ها و پوشش‌های آنها، شما را راهنمایی کند.
در صورت قربانی شدن کلاهبرداری چه باید کرد؟
اگر متوجه شدید که قربانی کلاهبرداری شده‌اید، اقدامات زیر را به سرعت انجام دهید:
- جمع‌آوری مدارک: تمام اسناد، پیامک‌ها، ایمیل‌ها، رسیدهای بانکی، چت‌ها و هر مدرکی که نشان‌دهنده وقوع جرم و ارتباط شما با کلاهبردار است را جمع‌آوری کنید.
- گزارش به پلیس: در اسرع وقت به پلیس آگاهی یا دادسرای محل وقوع جرم مراجعه و شکایت خود را ثبت کنید.
- اعلام به بانک (در کلاهبرداری‌های مالی): اگر اطلاعات کارت بانکی شما سرقت شده یا تراکنش غیرمجاز صورت گرفته است، بلافاصله به بانک مربوطه اطلاع دهید تا کارت مسدود شود.
- مشاوره حقوقی: با یک وکیل متخصص در امور کلاهبرداری مشورت کنید تا شما را در فرآیند پیگیری حقوقی یاری رساند.
نتیجه‌گیری
جرم کلاهبرداری، جرمی پیچیده و دارای ابعاد گسترده است که می‌تواند خسارات مالی و روانی جبران‌ناپذیری به قربانیان وارد کند. با شناخت دقیق تعریف قانونی و مصادیق رایج این جرم، می‌توانید از خود و اموالتان محافظت کنید. همیار بیمه همواره در تلاش است تا با افزایش آگاهی عمومی در زمینه‌های حقوقی و بیمه‌ای، به جامعه‌ای امن‌تر و آگاه‌تر کمک کند. هوشیاری شما، بهترین سپر در برابر فریب‌کاران است.
آیا تاکنون تجربه مواجهه با کلاهبرداری را داشته‌اید؟ کدام یک از مصادیق بالا برای شما تازگی داشت؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.